Πίσω από κάθε “έξυπνο” αλγόριθμο, chatbot ή εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης, κρύβεται ένας στρατός αόρατων ανθρώπων που δουλεύουν σιωπηλά μπροστά σε μια οθόνη. Είναι οι “micro-workers”, οι εργάτες της ψηφιακής εποχής που τροφοδοτούν την τεχνητή νοημοσύνη με τα δεδομένα που χρειάζεται για να “μάθει”.
Ακούμε συνεχώς πως η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να μεταμορφώσει τον κόσμο της εργασίας. Υπάλληλοι που δεν έχουν γραφεία, ούτε προϊστάμενους να τους κοιτούν από κοντά. Δουλεύουν από το σπίτι, συνήθως από ένα παλιό λάπτοπ με αργό Wi-Fi και κλειστά φώτα. Είναι οι λεγόμενοι “micro-workers”, οι αόρατοι εργάτες του αλγορίθμου. και στην Ελλάδα, μια χώρα που ακόμα προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην ψηφιακή μετάβαση και την εργασιακή επισφάλεια αυτοί οι εργάτες πληθαίνουν.
Πίσω από κάθε “έξυπνο” μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, από το chatbot που γράφει κείμενα έως τον αλγόριθμο που αναγνωρίζει πρόσωπα ή μεταφράζει φράσεις κρύβονται χιλιάδες μικρές “χειρωνακτικές” εργασίες. Κάποιος πρέπει να χαρακτηρίσει (“label”) εικόνες, να ελέγξει αν ένα αποτέλεσμα είναι σωστό, να βαθμολογήσει προτάσεις, να “διδάξει” στον αλγόριθμο ποια είναι η σωστή απάντηση. Αυτές οι δουλειές εκτελούνται μέσω διεθνών πλατφορμών όπως η Amazon Mechanical Turk, η Appen, η Remotasks ή η Clickworker και ολοένα περισσότεροι Έλληνες βρίσκουν σε αυτές μια πηγή εισοδήματος έστω και με ημερομηνία λήξης.
Οι περισσότεροι από αυτούς δε συστήνονται ως “εργαζόμενοι”. Η πλατφόρμα τους αποκαλεί “συνεργάτες”. Δεν υπογράφουν συμβάσεις, δεν έχουν ωράρια, δεν απολαμβάνουν ασφάλιση ή άδειες. Πληρώνονται ανά έργο συνήθως με ψίχουλα. Μια εργασία ταξινόμησης φωτογραφιών μπορεί να αποφέρει 0,02 ευρώ, μια αξιολόγηση κειμένου 0,10 ευρώ. Για να συγκεντρώσει κανείς το ισοδύναμο ενός κατώτατου μισθού, χρειάζονται ώρες επί ωρών μπροστά στην οθόνη χωρίς σταματημό.
Η ειρωνεία είναι πως αυτοί οι “αόρατοι” εργάτες αποτελούν την πρώτη ύλη της τεχνητής νοημοσύνης. Χωρίς αυτούς τα συστήματα δε θα μάθαιναν να αναγνωρίζουν, να συνοψίζουν, να απαντούν. Είναι η χειρωνακτική πλευρά της ψηφιακής επανάστασης, η ανθρώπινη βάση πάνω στην οποία χτίζονται οι αυτοματισμοί. Είναι τα φαντάσματα του ψηφιακού καπιταλισμού.
Στην Ελλάδα, όπου η ανεργία των νέων παραμένει υψηλή και η ευέλικτη εργασία έχει γίνει κανονικότητα, το μικρο-εργό έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος, ειδικά στην Αθήνα. Πτυχιούχοι πληροφορικής, φοιτητές, άνεργοι απόφοιτοι ανθρωπιστικών σπουδών, γυναίκες που εργάζονται από το σπίτι όλοι μπορούν να συνδεθούν σε μια πλατφόρμα, να ολοκληρώσουν “tasks” και να πληρωθούν μέσω PayPal. Η διαδικασία μοιάζει απλή, σχεδόν απελευθερωτική, αλλά γρήγορα αποδεικνύεται εξαντλητική. Οι περισσότερες εργασίες απαιτούν συγκέντρωση, επανάληψη, προσοχή στη λεπτομέρεια κι όλα αυτά χωρίς καμία εγγύηση για σταθερό εισόδημα.
Η πανδημία του 2020 επιτάχυνε αυτό το φαινόμενο. Όταν τα γραφεία έκλεισαν και οι δουλειές μειώθηκαν πολλοί στράφηκαν στο ψηφιακό μεροκάματο. Κάποιοι για ένα έξτρα χαρτζιλίκι, άλλοι γιατί δεν είχαν άλλη επιλογή. Η λεγόμενη “gig economy” βρήκε πρόσφορο έδαφος σε μια κοινωνία που ήδη γνώριζε τι σημαίνει επισφάλεια. Το μοντέλο “δουλεύω όσο θέλω, από όπου θέλω” κρύβει ωστόσο το πιο γνωστό παράδοξο του 21ου αιώνα: η ελευθερία χωρίς ασφάλεια είναι απλώς μια άλλη μορφή εξάρτησης.
Αυτό που κάνει το φαινόμενο των micro-workers πιο ενδιαφέρον και πιο ανησυχητικό είναι ότι η εργασία τους είναι παγκοσμιοποιημένη, αλλά η ευθύνη για τα δικαιώματά τους πουθενά. Οι Έλληνες που δουλεύουν για μια αμερικανική ή κινεζική εταιρεία μέσω μιας πλατφόρμας δεν υπάγονται σε κανένα εθνικό εργατικό δίκαιο. Δεν υπάρχει συνδικαλιστική εκπροσώπηση, ούτε πλαίσιο ελέγχου. Αν κάποιος διαμαρτυρηθεί ή καθυστερήσει στην παράδοση ενός έργου, ο λογαριασμός του απλώς κλείνει.
Επομένως ποιος προστατεύει τους εργάτες της τεχνητής νοημοσύνης; Ποιος διασφαλίζει ότι η νέα αυτή μορφή εργασίας δεν θα γίνει το επόμενο πεδίο εκμετάλλευσης; Στην Ευρώπη, αρχίζουν να γίνονται δειλά βήματα. Ο κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) της Ε.Ε. περιλαμβάνει αναφορές στη διαφάνεια και τη λογοδοσία των εταιρειών, ωστόσο η εργασιακή διάσταση μένει ακόμα θολή.
Στην Ελλάδα αρκετοί μιλούν για “ψηφιακό άλμα”, πρέπει να δούμε όμως και τη σκοτεινή του όψη. Η τεχνητή νοημοσύνη στη μεγάλη της εικόνα γεννιέται από ανθρώπους που δουλεύουν σιωπηλά, χωρίς δικαιώματα, χωρίς αναγνώριση. Είναι η νέα, ψηφιακή εργατική τάξη και όσο οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες μιλούν για “καινοτομία” και “ψηφιακό μετασχηματισμό”, αυτοί συνεχίζουν να ταΐζουν τον αλγόριθμο φορά τη φορά.
Πίσω από κάθε “έξυπνο” αλγόριθμο, chatbot ή εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης, κρύβεται ένας στρατός αόρατων ανθρώπων που δουλεύουν σιωπηλά μπροστά σε μια οθόνη. Είναι οι “micro-workers”, οι εργάτες της ψηφιακής εποχής που τροφοδοτούν την τεχνητή νοημοσύνη με τα δεδομένα που χρειάζεται για να “μάθει”.
Ακούμε συνεχώς πως η τεχνητή νοημοσύνη υπόσχεται να μεταμορφώσει τον κόσμο της εργασίας. Υπάλληλοι που δεν έχουν γραφεία, ούτε προϊστάμενους να τους κοιτούν από κοντά. Δουλεύουν από το σπίτι, συνήθως από ένα παλιό λάπτοπ με αργό Wi-Fi και κλειστά φώτα. Είναι οι λεγόμενοι “micro-workers”, οι αόρατοι εργάτες του αλγορίθμου. και στην Ελλάδα, μια χώρα που ακόμα προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην ψηφιακή μετάβαση και την εργασιακή επισφάλεια αυτοί οι εργάτες πληθαίνουν.
Πίσω από κάθε “έξυπνο” μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης, από το chatbot που γράφει κείμενα έως τον αλγόριθμο που αναγνωρίζει πρόσωπα ή μεταφράζει φράσεις κρύβονται χιλιάδες μικρές “χειρωνακτικές” εργασίες. Κάποιος πρέπει να χαρακτηρίσει (“label”) εικόνες, να ελέγξει αν ένα αποτέλεσμα είναι σωστό, να βαθμολογήσει προτάσεις, να “διδάξει” στον αλγόριθμο ποια είναι η σωστή απάντηση. Αυτές οι δουλειές εκτελούνται μέσω διεθνών πλατφορμών όπως η Amazon Mechanical Turk, η Appen, η Remotasks ή η Clickworker και ολοένα περισσότεροι Έλληνες βρίσκουν σε αυτές μια πηγή εισοδήματος έστω και με ημερομηνία λήξης.
Οι περισσότεροι από αυτούς δε συστήνονται ως “εργαζόμενοι”. Η πλατφόρμα τους αποκαλεί “συνεργάτες”. Δεν υπογράφουν συμβάσεις, δεν έχουν ωράρια, δεν απολαμβάνουν ασφάλιση ή άδειες. Πληρώνονται ανά έργο συνήθως με ψίχουλα. Μια εργασία ταξινόμησης φωτογραφιών μπορεί να αποφέρει 0,02 ευρώ, μια αξιολόγηση κειμένου 0,10 ευρώ. Για να συγκεντρώσει κανείς το ισοδύναμο ενός κατώτατου μισθού, χρειάζονται ώρες επί ωρών μπροστά στην οθόνη χωρίς σταματημό.
Η ειρωνεία είναι πως αυτοί οι “αόρατοι” εργάτες αποτελούν την πρώτη ύλη της τεχνητής νοημοσύνης. Χωρίς αυτούς τα συστήματα δε θα μάθαιναν να αναγνωρίζουν, να συνοψίζουν, να απαντούν. Είναι η χειρωνακτική πλευρά της ψηφιακής επανάστασης, η ανθρώπινη βάση πάνω στην οποία χτίζονται οι αυτοματισμοί. Είναι τα φαντάσματα του ψηφιακού καπιταλισμού.
Στην Ελλάδα, όπου η ανεργία των νέων παραμένει υψηλή και η ευέλικτη εργασία έχει γίνει κανονικότητα, το μικρο-εργό έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος, ειδικά στην Αθήνα. Πτυχιούχοι πληροφορικής, φοιτητές, άνεργοι απόφοιτοι ανθρωπιστικών σπουδών, γυναίκες που εργάζονται από το σπίτι όλοι μπορούν να συνδεθούν σε μια πλατφόρμα, να ολοκληρώσουν “tasks” και να πληρωθούν μέσω PayPal. Η διαδικασία μοιάζει απλή, σχεδόν απελευθερωτική, αλλά γρήγορα αποδεικνύεται εξαντλητική. Οι περισσότερες εργασίες απαιτούν συγκέντρωση, επανάληψη, προσοχή στη λεπτομέρεια κι όλα αυτά χωρίς καμία εγγύηση για σταθερό εισόδημα.
Η πανδημία του 2020 επιτάχυνε αυτό το φαινόμενο. Όταν τα γραφεία έκλεισαν και οι δουλειές μειώθηκαν πολλοί στράφηκαν στο ψηφιακό μεροκάματο. Κάποιοι για ένα έξτρα χαρτζιλίκι, άλλοι γιατί δεν είχαν άλλη επιλογή. Η λεγόμενη “gig economy” βρήκε πρόσφορο έδαφος σε μια κοινωνία που ήδη γνώριζε τι σημαίνει επισφάλεια. Το μοντέλο “δουλεύω όσο θέλω, από όπου θέλω” κρύβει ωστόσο το πιο γνωστό παράδοξο του 21ου αιώνα: η ελευθερία χωρίς ασφάλεια είναι απλώς μια άλλη μορφή εξάρτησης.
Αυτό που κάνει το φαινόμενο των micro-workers πιο ενδιαφέρον και πιο ανησυχητικό είναι ότι η εργασία τους είναι παγκοσμιοποιημένη, αλλά η ευθύνη για τα δικαιώματά τους πουθενά. Οι Έλληνες που δουλεύουν για μια αμερικανική ή κινεζική εταιρεία μέσω μιας πλατφόρμας δεν υπάγονται σε κανένα εθνικό εργατικό δίκαιο. Δεν υπάρχει συνδικαλιστική εκπροσώπηση, ούτε πλαίσιο ελέγχου. Αν κάποιος διαμαρτυρηθεί ή καθυστερήσει στην παράδοση ενός έργου, ο λογαριασμός του απλώς κλείνει.
Επομένως ποιος προστατεύει τους εργάτες της τεχνητής νοημοσύνης; Ποιος διασφαλίζει ότι η νέα αυτή μορφή εργασίας δεν θα γίνει το επόμενο πεδίο εκμετάλλευσης; Στην Ευρώπη, αρχίζουν να γίνονται δειλά βήματα. Ο κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI Act) της Ε.Ε. περιλαμβάνει αναφορές στη διαφάνεια και τη λογοδοσία των εταιρειών, ωστόσο η εργασιακή διάσταση μένει ακόμα θολή.
Στην Ελλάδα αρκετοί μιλούν για “ψηφιακό άλμα”, πρέπει να δούμε όμως και τη σκοτεινή του όψη. Η τεχνητή νοημοσύνη στη μεγάλη της εικόνα γεννιέται από ανθρώπους που δουλεύουν σιωπηλά, χωρίς δικαιώματα, χωρίς αναγνώριση. Είναι η νέα, ψηφιακή εργατική τάξη και όσο οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες μιλούν για “καινοτομία” και “ψηφιακό μετασχηματισμό”, αυτοί συνεχίζουν να ταΐζουν τον αλγόριθμο φορά τη φορά.
