Πώς η «βιασύνη» των βελτιστοποιημένων εμπειριών στο διαδίκτυο συγκρούεται με την αργή τέχνη της ανάγνωσης.
Κάνοντας -σχεδόν όλοι- ένα καθημέρινο ατελείωτο scroll, η ιδέα ότι η αποχή από τα social media θα μας έκανε να διαβάζουμε περισσότερα βιβλία είναι δελεαστική, αλλά η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Η σύνδεση με το διαδίκτυο και οι ταχύρρυθμες ψηφιακές εμπειρίες μάς εκπαιδεύουν να αναζητούμε καλύτερα, άμεσα ικανοποιητικά περιεχόμενα, επηρεάζοντας τη συνήθεια, συνέπεια και την προσοχή που απαιτεί η ανάγνωση ενός βιβλίου. Το ερώτημα «θα διαβάζεις περισσότερα βιβλία αν σταματήσεις τα social media;» μοιάζει απλό, αλλά οι απαντήσεις που το περιβάλλουν είναι βαθύτερες και περισσότερο δομικές. Σε ένα πρόσφατο άρθρο του The New Yorker, ο συντάκτης περιγράφει την προσωπική του προσπάθεια να απεμπλακεί από πλατφόρμες όπως X, Instagram και TikTok με την προσδοκία ότι αυτό θα απελευθέρωνε χρόνο και νοητική ενέργεια για ανάγνωση και ενώ η στρατηγική βοήθησε στην ολοκλήρωση ενός βιβλίου, η μεταστροφή στο διάβασμα δεν ήταν η αναμενόμενη.
Ο πυρήνας του προβληματισμού δεν είναι μόνο ο χρόνος που χρειάζεται για την ανάγνωση ενός βιβλίου και το ερώτημα ανοίγει έναν ευρύτερο διάλογο για το πώς οι ψηφιακές τεχνολογίες και οι αλγόριθμοι διαμορφώνουν τις προσδοκίες μας για περιεχόμενο και θέλουμε άμεση ανταμοιβή, γρήγορη πληροφόρηση και συνεχή αλλαγή ερεθισμάτων, όλο αυτό είναι μια συμπεριφορά που έρχεται σε σύγκρουση με την υπομονετική και απαιτητική διαδικασία της ανάγνωσης ενός βιβλίου.
Τα δεδομένα δείχνουν πτώση στις παραδοσιακές συνήθειες ανάγνωσης και το ποσοστό των ενηλίκων που διαβάζουν τουλάχιστον ένα βιβλίο τον χρόνο μειώνονται συνεχώς, μόνο ένα μικρό μέρος των παιδιών αναφέρει καθημερινό διάβασμα στον ελεύθερο χρόνο τους, ιστορικά χαμηλά για τις έρευνες που καταγράφουν αυτές τις τάσεις. Παράλληλα, σπαταλάμε περισσότερο χρόνο «διαβάζοντας» λέξεις στο διαδίκτυο, σε μηνύματα, posts και tweets, αλλά το είδος αυτής της ανάγνωσης είναι πιο επιφανειακό και λιγότερο απαιτητικό από ό,τι η κλασική λογοτεχνία.
Ωστόσο, το θέμα είναι πολύπλευρο και η αλήθεια είναι ότι το διαδίκτυο μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο ανακάλυψης νέων βιβλίων μέσα από κοινότητες όπως είναι το Reddit, το BookTok και άλλα φόρουμ που βοηθούν ανθρώπους να βρουν τίτλους που πιθανώς να μην είχαν ανακαλύψει διαφορετικά. Είναι μια μορφή «αλγοριθμικής ανάγνωσης» που, αν και στοχευμένη, μπορεί να αυξήσει την πρόσβαση σε νέα περιεχόμενα. Οι ψηφιακές πλατφόρμες αλλάζουν επίσης την εμπειρία του να διαβάζεις μαζί με άλλους. Παρά το γεγονός ότι ένα διαδικτυακό book club μπορεί να φέρει κοντά ανθρώπους με παρόμοια ενδιαφέροντα, υπάρχουν ενστάσεις ότι οι αλγόριθμοι τείνουν προς την υπερ-εξειδίκευση, στενεύοντας την πρόσληψη και νοηματοδότηση του περιεχομένου αντί να τη διευρύνουν.
Ακόμα επιστημονικές και κοινωνιολογικές έρευνες συμπληρώνουν την εικόνα λέγοντας ότι η διαρκής χρήση social media έχει συνδεθεί με τη μείωση της ικανότητας συγκέντρωσης και ενσυνείδητης προσοχής σε μεγάλα κείμενα. Οι γρήγορες, αποσπασματικές εμπειρίες στο διαδίκτυο «εκπαιδεύουν» τον εγκέφαλο να αναζητά άμεση ικανοποίηση, καθιστώντας την εμβάθυνση σε ένα βιβλίο μια περισσότερο απαιτητική ασχολία με την όποια πολλοί άνθρωποι δεν έχουν την υπομονή να καταπιαστούν.
Παράλληλα, κοινές παρατηρήσεις και εμπειρίες δείχνουν ότι αυτοί που μείωσαν ή σταμάτησαν τη χρήση των social media συχνά διαβάζουν περισσότερα βιβλία, είτε λόγω διαθέσιμου χρόνου είτε λόγω μεγαλύτερης πνευματικής συγκέντρωσης. Στο Reddit, πολλοί χρήστες μοιράζονται τέτοιες εμπειρίες, επισημαίνοντας ότι η απουσία της πλατφόρμας αυξάνει την προσήλωση και τον χρόνο που επενδύουν στην ανάγνωση.
Η απάντηση στο αρχικό ερώτημα δεν είναι απόλυτη και δεν μπορούμε με σιγουριά να απαντήσουμε ότι το να σταματήσει κανείς τα social media μπορεί να δημιουργήσει χώρο και ευκαιρίες για βαθύτερη ανάγνωση, αλλά η αλλαγή στη συμπεριφορά ανάγνωσης απαιτεί επίσης συνειδητή προσπάθεια και συνήθειες που ξεφεύγουν από την άμεση ικανοποίηση που προσφέρει το διαδίκτυο. Η πραγματική πρόκληση δεν είναι μόνο το να βγάλουμε τα social media από τη ζωή μας. Αλλά να επαναπροσδιορίσουμε το πώς θέλουμε να περνάμε τον χρόνο μας και αν τελικά είμαστε πρόθυμοι να επενδύσουμε τον χρόνο και την προσοχή που χρειάζεται η ανάγνωση ενός βιβλίου πραγματικά αξίζει.
