Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη μαθαίνει να γράφει, να ζωγραφίζει και να συνθέτει μουσική, ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα νέο, βαθιά υπαρξιακό ερώτημα: μπορεί η μηχανή να δημιουργεί χωρίς να ζει και τι απομένει τότε στον δημιουργό;
Ζούμε στην εποχή όπου η μηχανή γράφει, ζωγραφίζει, συνθέτει μουσική, δημιουργεί εικόνες που δεν υπήρξαν ποτέ και πρόσωπα που δεν γεννήθηκαν πουθενά. Ζούμε στην εποχή όπου η τεχνητή νοημοσύνη όχι μόνο μιμείται, αλλά και προτείνει. Μια εποχή όπου το όριο ανάμεσα στη δημιουργία και την προσομοίωση μοιάζει να θολώνει επικίνδυνα και μέσα σ’ αυτή την καινούρια κατάσταση, γεννάται ένα ερώτημα που είναι λιγότερο τεχνικό και περισσότερο υπαρξιακό: αν η μηχανή μπορεί να παράγει τέχνη, τότε ποιος παραμένει ζωντανός μέσα στην πράξη της δημιουργίας;
Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει γίνει ο καθρέφτης της δημιουργικής αγωνίας του ανθρώπου. Δεν πρόκειται πια για ένα εργαλείο που απλώς εκτελεί εντολές. Πρόκειται για έναν συνεπιβάτη στο ταξίδι της φαντασίας. Τα προγράμματα που γράφουν ποιήματα, που σχεδιάζουν πίνακες σε ύφος Βαν Γκογκ ή που συνθέτουν μουσικά έργα μελωδικά και συγκινητικά, δεν είναι πια πειράματα σε εργαστήρια. Είναι καθημερινά εργαλεία στα χέρια εκατομμυρίων ανθρώπων που πατούν ένα κουμπί και παράγουν κάτι που μοιάζει με τέχνη. Το ερώτημα είναι αν παράγουν πράγματι τέχνη ή μια αντανάκλασή της, ένα είδωλο χωρίς ψυχή.
Η δημιουργικότητα ως πράξη ήταν πάντα μια σύγκρουση ανάμεσα στη γνώση και το άγνωστο. Ο καλλιτέχνης δεν αναπαράγει∙ ανακαλύπτει. Σκάβει μέσα στο σκοτάδι της εμπειρίας του, στις χαρακιές της μνήμης, στην οδύνη και στη χαρά, και απ’ αυτά τα υλικά φτιάχνει μορφές, λέξεις, ήχους. Η μηχανή όμως δεν πονά, δεν φοβάται, δεν ελπίζει. Μαθαίνει από δεδομένα, από μοτίβο, από στατιστικές πιθανότητες. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι συγκλονιστικά πειστικό, αλλά η πηγή του δεν είναι η ύπαρξη είναι ο αλγόριθμος.
Δεν θα ήταν δίκαιο να αντιμετωπίζουμε την τεχνητή νοημοσύνη με φόβο. Η δημιουργία δεν είναι ένα κλειστό προνόμιο του ανθρώπου, αλλά μια διαδικασία που μπορεί να εμπλουτιστεί. Ίσως η μηχανή να μην μπορεί να "νιώσει", αλλά μπορεί να μάθει να αναπαριστά τα συναισθήματα με τρόπο που προκαλεί αληθινά συναισθήματα σε εμάς. Όταν η τεχνητή νοημοσύνη γράφει μια φράση που μας συγκινεί, η συγκίνηση είναι αληθινή δική μας. Το ψεύτικο είναι το μέσο, όχι η εμπειρία. Μήπως λοιπόν η μηχανή λειτουργεί ως καθρέφτης που αναδεικνύει τη δική μας ευαισθησία;
Σκεφτείτε έναν πίνακα που γεννήθηκε από ένα νευρωνικό δίκτυο: μια μίξη χρωμάτων, μορφών και φαντασίας που κανένας άνθρωπος δεν σχεδίασε με το χέρι. Είναι άραγε τέχνη; Ίσως ναι, εφόσον προκαλεί ερμηνεία, συναίσθημα, σκέψη. Αλλά τότε τι απομένει στον καλλιτέχνη; Ο ρόλος του ίσως μετατοπίζεται: από δημιουργός μορφής γίνεται δημιουργός συνθηκών. Δεν παράγει απευθείας το έργο, αλλά σχεδιάζει το σύστημα που το παράγει. Όπως ο συνθέτης που γράφει μια παρτιτούρα για να την εκτελέσει μια ορχήστρα, έτσι και ο σύγχρονος δημιουργός γράφει τις "παρτιτούρες" των δεδομένων, τους κανόνες και τα φίλτρα της μηχανής.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν αντικαθιστά την τέχνη, αλλά την προκαλεί να επαναπροσδιοριστεί. Όπως κάθε τεχνολογική επανάσταση, θέτει υπό αμφισβήτηση την έννοια της αυθεντικότητας. Όταν η φωτογραφία γεννήθηκε πολλοί πίστεψαν ότι η ζωγραφική θα πεθάνει. Δεν πέθανε. Μεταμορφώθηκε. Σήμερα, η ΤΝ είναι το νέο σώμα που ζητά να το κατοικήσουμε, ωστόσο πίσω από το θαύμα της μηχανικής δημιουργίας παραμένει ένα ανησυχητικό κενό. Η μηχανή μπορεί να αναπαράγει το ύφος, τη φόρμα, το ύφασμα του συναισθήματος, αλλά όχι την εμπειρία που το γέννησε. Η ποίηση δεν γεννιέται από τη γνώση της ποίησης, αλλά από την εμπειρία του ανθρώπου που παλεύει να αρθρώσει κάτι απέναντι στην απουσία. Η τεχνητή νοημοσύνη γράφει χωρίς να σιωπά πρώτα, ζωγραφίζει χωρίς να έχει κοιτάξει ποτέ τον κόσμο. Η τέχνη όμως υπήρξε πάντα ο τρόπος του ανθρώπου να βλέπει και να ζει μέσα από την πληγή της ύπαρξης.
Αυτό δεν σημαίνει πως η ΤΝ είναι απλώς ένα ψυχρό εργαλείο. Είναι ένα νέο οντολογικό πεδίο, ένας καθρέφτης που επιστρέφει στον άνθρωπο την εικόνα του πολλαπλασιασμένη και αλλοιωμένη. Όσο πιο πολύ η μηχανή μιμείται τη δημιουργικότητα, τόσο πιο πολύ αναγκαζόμαστε να αναρωτηθούμε τι σημαίνει "να δημιουργώ". Ίσως το επόμενο στάδιο της τέχνης να είναι η συν-δημιουργία: η συνεργασία ανθρώπου και μηχανής, όπου ο άνθρωπος προσφέρει την πρόθεση και η μηχανή τη μορφή. Ίσως τότε η τέχνη να ξαναγίνει συλλογική, διαλογική, ανοιχτή.
Υπάρχει κάτι που καμία μηχανή δεν μπορεί να αντικαταστήσει: τη συνείδηση του χρόνου. Ο άνθρωπος δημιουργεί επειδή γνωρίζει ότι θα πεθάνει. Η τέχνη είναι η άμυνα του πεπερασμένου απέναντι στο άπειρο. Η μηχανή δεν έχει αυτή την αγωνία λειτουργεί χωρίς την αίσθηση της φθοράς κι έτσι όσο τέλεια κι αν γίνει θα της λείπει πάντα το βάρος του "τέλους". Γιατί κάθε μεγάλη δημιουργία κουβαλά μέσα της το ίχνος του θανάτου.
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να γράφει, να ζωγραφίζει, να σκέφτεται, αλλά δεν ζει. Δεν αγαπά, δεν νοσταλγεί, δεν ονειρεύεται. Εμείς είμαστε αυτοί που ζούμε κι ίσως αυτό να είναι το τελευταίο και πιο ακριβό μας προνόμιο: ότι μπορούμε να αισθανόμαστε, να σφαλούμε, να θρηνούμε, να χαμογελάμε. Ότι μπορούμε να πλάθουμε νοήματα που δεν μετρώνται σε bits, αλλά σε χτύπους. Η μηχανή δεν είναι ο αντίπαλος της τέχνης, αλλά το είδωλο της ανθρωπιάς μας. Μας αναγκάζει να θυμηθούμε ότι η δημιουργία δεν είναι μόνο παραγωγή μορφών, αλλά τρόπος να υπάρχουμε. Όταν η μηχανή θα έχει μάθει να γράφει όλα τα ποιήματα, τότε ο άνθρωπος θα χρειαστεί να μάθει ξανά να ζει και ίσως εκεί να αρχίζει η αληθινή τέχνη.
