Η τεχνητή νοημοσύνη υποσχέθηκε έναν κόσμο όπου όλοι θα είχαν πρόσβαση στις ίδιες δυνατότητες. Αντί γι’ αυτό, αρχίζει να χαράζει αθόρυβα νέες γραμμές διαχωρισμού: ανάμεσα σε εκείνους που διαθέτουν τα δεδομένα, την υπολογιστική ισχύ και τη γνώση και σε εκείνους που απλώς προσαρμόζονται στις αποφάσεις της.
Η τεχνητή νοημοσύνη διαφημίστηκε ως η μεγάλη εξισωτική δύναμη του 21ου αιώνα: γνώση για όλους, εργαλεία για όλους, δυνατότητες χωρίς σύνορα. Μια τεχνολογία που θα έριχνε τα τείχη της πληροφορίας και θα άνοιγε τις πύλες της δημιουργίας σε κάθε άνθρωπο με πρόσβαση στο διαδίκτυο. Στην πράξη όμως, καθώς τα μοντέλα γίνονται ισχυρότερα, ακριβότερα και πιο συγκεντρωμένα, κάτι άλλο γεννιέται δίπλα στην υπόσχεση: μια νέα πιο αόρατη ανισότητα. Όχι ανάμεσα απλώς σε πλούσιους και φτωχούς, αλλά ανάμεσα σε εκείνους που «συνομιλούν» με την τεχνητή νοημοσύνη και σε εκείνους που απλώς ζουν μέσα στις συνέπειές της.
Για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες η πρόσβαση στη γνώση δεν είναι από μόνη της αρκετή. Το κρίσιμο δεν είναι αν μπορείς να χρησιμοποιήσεις ένα chatbot, αλλά αν μπορείς να το ενσωματώσεις στην εργασία σου με τρόπο που να σε ενισχύει και όχι να σε αντικαθιστά. Στο ένα άκρο της νέας πυραμίδας βρίσκονται όσοι κατέχουν υποδομές: εταιρείες με τεράστια υπολογιστική ισχύ, πρόσβαση σε δεδομένα-ποταμούς, ομάδες μηχανικών που εκπαιδεύουν μοντέλα κόστους δισεκατομμυρίων. Στο άλλο άκρο, εκατομμύρια εργαζόμενοι που βλέπουν τις δεξιότητές τους να αυτοματοποιούνται βήμα-βήμα, χωρίς να έχουν λόγο για το πως, πότε και με ποιους όρους συμβαίνει αυτό.
Η νέα ανισότητα της τεχνητής νοημοσύνης απλώνεται ύπουλα, μέσα από μικρές αντικαταστάσεις, αυτοματοποιήσεις "βοηθητικών" ρόλων, αλγόριθμους που γράφουν, σχεδιάζουν, οργανώνουν, προτείνουν. Η γραμματειακή υποστήριξη, το customer service, η βασική δημοσιογραφική παραγωγή, η ανάλυση δεδομένων πρώτου επιπέδου, ακόμη και κομμάτια της δημιουργικής εργασίας περνούν σιωπηλά σε συστήματα που δεν κουράζονται, δεν πληρώνονται, δεν απεργούν.
Κερδισμένοι είναι όσοι μπορούν να "συνεργαστούν" με την τεχνητή νοημοσύνη αντί να ανταγωνιστούν μαζί της. Οι υψηλά εξειδικευμένοι επαγγελματίες που χρησιμοποιούν την AI ως επιταχυντή παραγωγικότητας. Οι επιχειρήσεις που επενδύουν σε αυτοματισμούς πριν υποχρεωθούν από τον ανταγωνισμό. Οι χώρες που διαθέτουν υποδομές, έρευνα και πρόσβαση σε υπολογιστική ισχύ. Εκείνοι που έχουν ήδη κεφάλαιο, οικονομικό ή γνωστικό, αποκτούν κι άλλο. Η AI λειτουργεί σαν μοχλός συγκέντρωσης πλεονεκτημάτων.
Μέσα στην ίδια κοινωνία,όμως ανοίγει και ένα άλλο ρήγμα: ανάμεσα σε εκείνους που κατανοούν πως λειτουργούν αυτά τα συστήματα και σε εκείνους που τα αντιμετωπίζουν ως μαύρα κουτιά. Η τεχνολογία γίνεται και πάλι γλώσσα προνομιούχων. Η "αλγοριθμική εγγραμματοσύνη" γίνεται νέο κεφάλαιο ισχύος. Όποιος γνωρίζει πώς να ρωτά, να ελέγχει, να ερμηνεύει, να διορθώνει, αποκτά πλεονέκτημα. Όποιος απλώς καταναλώνει αποτελέσματα, παραμένει εξαρτημένος από αποφάσεις που δεν καταλαβαίνει.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ανισότητα γίνεται γεωπολιτική. Οι μεγάλες δυνάμεις επενδύουν δισεκατομμύρια σε μοντέλα, chips, cloud και στρατιωτικές εφαρμογές. Ο Παγκόσμιος Νότος καταναλώνει τεχνολογία που δεν παράγει και τροφοδοτεί με δεδομένα συστήματα που δεν ελέγχει. Τα δεδομένα των κοινωνιών γίνονται καύσιμο για μηχανές που ανήκουν αλλού. Η αποικιοκρατία επιστρέφει με νέα μορφή: όχι πάνω στη γη, αλλά πάνω στην πληροφορία.
Οι θιασώτες της τεχνητής νοημοσύνης απαντούν ότι όπως σε κάθε τεχνολογική επανάσταση,χάνονται επαγγέλματα αλλά γεννιούνται άλλα. Όμως το ερώτημα δεν είναι αν θα γεννηθούν νέες δουλειές. Το ερώτημα είναι για ποιους. Για ποιο επίπεδο εκπαίδευσης, για ποια ηλικία, σε ποιες χώρες. Η μετάβαση δεν είναι συμμετρική, κάποιοι θα προλάβουν το κύμα, οι υπόλοιποι χάνουν το τρένο. Το πιο ανησυχητικό ίσως δεν είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη παράγει ανισότητες, αλλά ότι τις κάνει να μοιάζουν φυσικές. Όταν μια απόφαση λαμβάνεται από έναν αλγόριθμο, χάνει το ανθρώπινο πρόσωπο της ευθύνης. Ποιος φταίει όταν ένα σύστημα απορρίπτει αιτήσεις, κόβει δρομολόγια, ρίχνει μισθούς, απολύει σιωπηλά; Η ανισότητα γίνεται τεχνικό ζήτημα κι έτσι αποπολιτικοποιείται.
Η νέα ανισότητα της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι ακόμη παγιωμένη. Βρισκόμαστε στο ρευστό της στάδιο, εκεί όπου οι επιλογές μπορούν ακόμη να αλλάξουν τροχιά. Ρυθμίσεις, δημόσιες επενδύσεις, εκπαίδευση, διαφάνεια, κοινωνικός έλεγχος μπορούν να λειτουργήσουν ως αντίβαρα. Όμως αυτό προϋποθέτει ότι θα δούμε την τεχνητή νοημοσύνη όχι μόνο ως εργαλείο ανάπτυξης, αλλά και ως πεδίο πολιτικής σύγκρουσης.
