Η τεχνολογική εξέλιξη και η διπλή όψη του θαύματος της προόδου
Ζούμε σε μια εποχή όπου η τεχνολογία μοιάζει ταυτόχρονα με θαύμα και απειλή. Από την τεχνητή νοημοσύνη μέχρι τη βιοτεχνολογία και την εικονική πραγματικότητα, τα δημιουργήματά που υπάρχουν ξυπνούν μέσα μας συναισθήματα δέους και φόβου. Αυτό το μείγμα θαυμασμού και ανησυχίας είναι ίσως ο μόνος τρόπος να αντιληφθούμε το μέγεθος της δύναμης που έχουμε στα χέρια μας.
Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, ένιωθα γοητεία για την τεχνολογία, ακόμα και σαν παιδί καθόμουν με τις ώρες μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή, θαυμάζοντας το πώς λίγοι κώδικες μπορούσαν να δώσουν ζωή σε έναν ολόκληρο ψηφιακό κόσμο. Εκείνο το αίσθημα του δέους, της δημιουργίας εκ του μηδενός, με συνόδευσε μέχρι σήμερα. Κάθε νέα τεχνολογική ανακάλυψη, από τα smartphones μέχρι τα διαστημικά τηλεσκόπια, μου θυμίζει πόσο κοντά έχουμε φτάσει να αγγίξουμε κάτι πολύ σημαντικό.
Κι όμως, όσο περισσότερο προχωράμε, τόσο πιο συχνά με πιάνει ένα αίσθημα φόβου και μερικές φορές νιώθω ότι αυτή η ίδια δύναμη που μας κάνει δημιουργούς, μπορεί να μας ξεπεράσει. Η τεχνολογία δεν είναι πλέον απλώς εργαλείο, είναι μια δύναμη που αναδιαμορφώνει τον ίδιο τον ορισμό του τι σημαίνει ανθρώπινο. Το technological sublime που περιέγραψαν στοχαστές όπως ο David Nye δεν είναι απλώς ένα αίσθημα θαυμασμού για την πρόοδο, είναι ένα μείγμα δέους και τρόμου μπροστά στην απεραντοσύνη αυτού που δημιουργούμε.
Όταν βλέπω ένα ρομπότ να συνθέτει μουσική καλύτερα από έναν άνθρωπο, δεν ξέρω αν πρέπει να χειροκροτήσω ή να ανησυχήσω. Η τεχνητή νοημοσύνη γράφει ποιήματα, δημιουργεί έργα τέχνης, παίρνει αποφάσεις για το ποιος αξίζει δάνειο ή ιατρική περίθαλψη.Και εγώ κάπου εδώ αναρωτιέμαι, «Μήπως η στιγμή που η μηχανές «μας καταλαβαίνουν» είναι η ίδια στιγμή που αρχίζουν να μας ξεπερνούν;»
Φόβος ή εξέλιξη
Αυτή η αμφιθυμία, αυτή η συνεχής εναλλαγή ανάμεσα στο θαύμα και την απειλή, νομίζω πως είναι αναπόφευκτη. Ο άνθρωπος ανέκαθεν βίωνε το μεγαλείο της δημιουργίας του με φόβο. Όπως ο Προμηθέας που έκλεψε τη φωτιά, έτσι κι εμείς παίζουμε με δυνάμεις που δεν κατανοούμε πλήρως, και κάθε φορά που «ανάβουμε» μια νέα «τεχνολογική φωτιά», κάτι μέσα μας ψιθυρίζει ότι ίσως, κάποια στιγμή, αυτή η φωτιά στραφεί εναντίον μας.
Δεν είναι όμως μόνο φόβος, είναι και αυτογνωσία. Η εξέλιξη της τεχνολογίας μάς κάνει να συνειδητοποιούμε το μέγεθος της ανθρώπινης ικανότητας αλλά και των ορίων μας. Όταν στέκομαι μπροστά σε μια οθόνη που δείχνει εικόνες από τον Άρη ή όταν βλέπω έναν γιατρό να χρησιμοποιεί ρομποτικό βραχίονα για να σώσει μια ζωή, νιώθω πως αγγίζουμε κάτι βαθιά υπερβατικό. Εκείνη τη στιγμή, η τεχνολογία δεν είναι απλώς εργαλείο, είναι μια προέκταση του ανθρώπινου πνεύματος, ένας καθρέφτης της δημιουργικότητας, αλλά και της αλαζονείας μας. Στην επιθυμία μας να ελέγξουμε τα πάντα, να βελτιστοποιήσουμε κάθε διαδικασία, χάνουμε συχνά την απλότητα, την αβεβαιότητα, την ανθρώπινη διάσταση. Όταν όλα γίνονται με αλγορίθμους, μήπως παύουμε και εμείς να είμαστε ανθρώπινοι; Μήπως η τεχνολογία, αντί να μας ελευθερώνει, μας δεσμεύει σε έναν κόσμο όπου η αποτελεσματικότητα υπερισχύει του νοήματος;
Δεν υποστηρίζω ότι πρέπει να γυρίσουμε την πλάτη στην πρόοδο. Το αντίθετο, πιστεύω πως πρέπει να τη συνεχίσουμε, αλλά με τα μάτια ανοιχτά, διατηρώντας την ικανότητα του θαυμασμού χωρίς να χάνουμε την κριτική μας σκέψη. Να κοιτάμε την τεχνολογία όχι ως θεότητα, αλλά ως καθρέφτη που μας δείχνει ποιοι είμαστε και ποιοι θα μπορούσαμε να γίνουμε.
Ίσως, αυτός ο συνδυασμός δέους και φόβου να είναι απαραίτητος, γιατί μας θυμίζει ότι, παρά τη δύναμή μας, παραμένουμε ευάλωτοι. Και ότι κάθε φορά που δημιουργούμε κάτι νέο, φέρουμε και την ευθύνη γι’ αυτό και πρέπει να είμαστε έτοιμοι να δεχτούμε τις συνέπιες είτε είναι καλές, είτε όχι. Αν κοιτάξουμε τις νέες τεχνολογίες μόνο με θαυμασμό, θα παρασυρθούμε από τη λάμψη τους. Αν τις κοιτάξουμε μόνο με φόβο, θα μείνουμε πίσω. Η ισορροπία βρίσκεται κάπου ανάμεσα, εκεί όπου το θαύμα συναντά την επίγνωση.
Στο τέλος της ημέρας, ίσως αυτό να σημαίνει «να είσαι άνθρωπος» στον 21ο αιώνα, το να στέκεσαι μπροστά στα δημιουργήματά σου με μάτια ορθάνοιχτα, να νιώθεις δέος, να ανατριχιάζεις από το μέγεθος του κατορθώματος και ταυτόχρονα να θυμάσαι ότι κάτω από κάθε γραμμή κώδικα, κάτω από κάθε μηχανή που «μαθαίνει», υπάρχει ένας άνθρωπος που πρέπει να παραμείνει υπεύθυνος και υπόλογος αν χρειαστεί.
Γιατί η τεχνολογία δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή· είναι απλώς καθρέφτης του δημιουργού της. Και αν μάθουμε να κοιταζόμαστε μέσα του με ειλικρίνεια, τότε ίσως το δέος και ο φόβος να πάψουν να μας χωρίζουν — και να γίνουν, επιτέλους, τα δύο μάτια με τα οποία θα βλέπουμε καθαρά το μέλλον.
